Φραγκοκρατία . Λέγοντας Φραγκοκρατία εννοούμε την κυριαρχία των Φράγκων, δηλαδή των δυτικών Ευρωπαίων στις Ελληνικές χώρες (13ος - 16ος αιώνας), που ήταν αποτέλεσμα των σταυροφοριών. 

Σταυροφορίες . Έτσι ονομάστηκαν οι εκστρατείες των χριστιανικών εθνών της δύσης, που πραγματοποιήθηκαν από το τέλος του 11ου έως το τέλος του 13ου αιώνα μ.χ., για την απελευθέρωση των αγίων τόπων οι οποίοι καταπατήθηκαν από τους Σελτζούκους (1078). Οι Σελτζούκοι απαγόρευαν την είσοδο των προσκυνητών στους αγίους τόπους, όπως έκαναν νωρίτερα οι Άραβες. Ο αρχικός αυτός σκοπός των σταυροφοριών με τον καιρό κατάντησε ένα απλό πρόσχημα για την οικονομική και θρησκευτική κατάκτηση της ανατολής. Οι εκστρατείες αυτές ονομάστηκαν σταυροφορίες γιατί όλοι οι πολεμιστές έφεραν το σημείο του σταυρού στο στήθος ή στον ώμο τους. Συνολικά έγιναν οχτώ σταυροφορίες από το 1096 έως το 1270 μ.χ., αυτή που οδήγησε στην κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στις 13 / 04 / 1204 ήταν η τέταρτη και οργανώθηκε από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ' και τον δόγη της Ενετικής δημοκρατίας Ερρίκο Δάνδολο.

Έτσι η Βυζαντινή αυτοκρατορία αντικαταστάθηκε για 57 χρόνια από την λατινική αυτοκρατορία της ανατολής, πρώτος αυτοκράτορας ήταν ο Λατίνος Βαλδουίνος της Φλάνδρας. Οι Λατίνοι κατακτητές έσπευσαν να μοιράσουν τα εδάφη της αυτοκρατορίας και έτσι δημιουργήθηκαν πολλά λατινικά κρατίδια που αν και υποτελή στον αυτοκράτορα διατηρούσαν μια σχετική αυτονομία. Το νέο κρατικό σύστημα συμπλήρωναν ορισμένα Ελληνικά κρατίδια τα οποία είχαν κατορθώσει να παραμείνουν ανεξάρτητα και στα οποία προστέθηκαν μετά την άλωση άλλα δύο, η αυτοκρατορία της Νίκαιας στην μικρά Ασία με ιδρυτή τον Θεόδωρο Α' Λάσκαρη και η ηγεμονία της Ηπείρου με ιδρυτή τον Μιχαήλ Α' Δούκα. Το κράτος της Νίκαιας θεωρήθηκε ο συνεχιστής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στις 25 / 07 / 1261 ο στρατηγός της Νίκαιας Αλέξιος Στρατηγόπουλος ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και έτσι ο τότε αυτοκράτορας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος εισήλθε λίγο αργότερα στην Πόλη θριαμβευτής. Αν και επανήλθε η πρωτεύουσα του Βυζαντίου στην αρχική της θέση και σημειώθηκαν νίκες κατά των κατακτητών και απελευθερώθηκαν εδάφη, πολλές περιοχές της Ελλάδας παρέμειναν στην κατοχή των δυτικών κατακτητών, μέχρι και την άλωση από τους Τούρκους.

Τα νομίσματα

Τα Βυζαντινά νομίσματα συνέχισαν να κόβονται μέχρι και την άλωση το 1453 από τους Τούρκους. Βλέποντας κατά την τελευταία περίοδο της Βυζαντινής νομισματοκοπίας ορισμένες ονομασίες νομισμάτων δυτικής προέλευσης όπως, δουκάτο, τορνίκιο, δουκατόπουλο, καταλαβαίνουμε την μεγάλη επιρροή της δύσης και την κυρίαρχη θέση της σε θέματα οικονομικά και νομισματικά. Το Ευρωπαϊκό νόμισμα λοιπόν έκανε την εμφάνιση του στην ανατολή και την Ελλάδα με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204. από τότε τα Ευρωπαϊκά νομίσματα επικράτησαν λόγο της μεγάλης τους ανταλλακτικής αξίας ακόμη και σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Το κυριότερο αργυρό νόμισμα της τελευταίας περιόδου της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν το άσπρο. Τα άσπρα των Ιπποτών της Ρόδου, Κύπρου και Χίου καθώς και τα Τούρκικα ήταν απομίμηση αυτών. Η τιμή τους συγκριτικά ήταν περίπου η ίδια. Μετά την διάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το Βυζαντινό άσπρο σταμάτησε να κυκλοφορεί, ενώ τα άσπρα των Φράγκικων κρατιδίων της ανατολής συνέχισαν να κόβονται μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα οπότε αντικαταστάθηκαν από τα Τούρκικα. Ένα άσπρο ισοδυναμούσε με οχτώ κεράτια.

 Το πρώτο χρυσό νόμισμα της Φλωρεντίας το φιορίνι κόπηκε το 1253 και στην μία του όψη απεικονίζετε ο άγιος Ιωάννης και στην άλλη το κρίνο που είναι το έμβλημα της πόλης.

Το 1202 ο δόγης Enrico Dandolo έκοψε αργυρό νόμισμα ίσο με 26 piccoli ή denari και το ονόμασε αρχικά ducato d' argento και έπειτα grosso.

Μεταξύ 1268 - 1278 κόπηκαν και τα καρλίνια, αργυρά γρόσσα του Καρόλου ντ' Ανζού της Νεάπολης και των δύο Σικελιών με τα οποία συναλλάσσονταν οι Έλληνες μέχρι τον 19ο αιώνα.

Με την δημιουργία στην Ελλάδα των διαφόρων φράγκικων κρατιδίων και ηγεμονιών, οι Ελληνικές αγορές κατακλύστηκαν από Ευρωπαϊκά νομίσματα των κυριάρχων και κόπηκαν νέα των νεοσύστατων κρατιδίων τα οποία κυκλοφορούσαν μαζί με τα βυζαντινά στην Ελλάδα και την ανατολή. Παράλληλα έχουμε και διείσδυση χρυσών νομισμάτων στην δυτική Ευρώπη από την ανατολή.

Οι Φράγκοι κατακτητές έκοψαν νομίσματα denier tournois σε νομισματοκοπεία της Ελλάδας, με κύρια παράσταση το στιλιζαρισμένο Γαλλικό κάστρο στην μία όψη και τον σταυρό στην άλλη και βάζοντας τα ονόματα τους.

 Η παραγωγή πλαστών  denier tournois ήταν διαδεδομένη. Τα τορνέσια κυκλοφορούσαν  κατά μίμηση των Γαλλικών δηναρίων, κόπηκαν για πρώτη φορά στην Γλαρέντζα της Αχαΐας από τον Φράγκο ηγεμόνα της Αχαΐας  Γουλιέλμο Βιλλαρδουϊνο. Οι Φράγκοι ηγεμόνες είχαν πάρει το δικαίωμα αυτό από τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Θ'. Το κάστρο της περιοχής το χλομούτσι όπου βρισκόταν το νομισματοκοπείο πήρε το όνομα του από τα νομίσματα αυτά και ονομάστηκε castel tornese. Τα νομίσματα αυτά ήταν τόσο διαδεδομένα ώστε τα μιμήθηκε και η Βενετία από τον 14ο αιώνα όταν σταμάτησε η λειτουργία του νομισματοκοπείου στην Γλαρέντζα. Στην πορεία έκοψε και νομίσματα των 30 και 60 τορνεσίων σε δύο τύπους έναν με Ελληνική και έναν με Λατινική επιγραφή καθώς και νομίσματα των 15 και 32 τορνεσίων με Ελληνική επιγραφή. Τα τορνέσια είχαν μεγάλη κυκλοφορία ακόμη και μετά την κατάκτηση από τους Τούρκους.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα Φράγκικων νομισμάτων που κόπηκαν στην Ελλάδα :

Από τους δεσπότες της Θεσσαλίας ο Ιωάννης Α' (1271 - 1296) έκοψε νομίσματα με την εικόνα του καθισμένος σε θρόνο στην μία όψη και την επιγραφή Τω ΔΕCΠΟ και στην άλλη όψη απεικονίζετε ο αρχάγγελος Μιχαήλ να κρατά στο ένα χέρι ξίφος και στο άλλο σταυροφόρο σφαίρα και επιγραφή Α - Μ. Επίσης απεικονίζετε σε άλλα νομίσματα όρθιος να κρατά λάβαρο στην μία όψη ενώ στην άλλη υπάρχει προτομή της παρθένου και ένας μικρός σταυρός στο πεδίο.

Ο Ιωάννης Β' (1303 - 1318) έκοψε δηνάρια με την συνηθισμένη μορφή, σταυρός στην μία όψη και ο πύργος στην άλλη, με ποικιλία επιγραφών.

από τις Βαρονίες της Πελοποννήσου η Ελένη βαρόνη της Καρυταίνης έκοψε παρόμοια νομίσματα με τον Ιωάννη Β' και φυσικά δικές της επιγραφές. Επίσεις παρόμοια νομίσματα έκοψαν οι κηδεμόνες του δούκα των Αθηνών Γουϊδόνος Β', ο Θωμάς Γ΄ των Σαλώνων και ο Γεώργιος Α' Γκίζης (1303 - 1311) δυνάστης της Τήνου.

Τέλος οι δυνάστες της παλαιάς και νέας Φωκαίας Ανδρέας Καττανέος (1307 - 1331) και Δομίνικος Καττανέος (1331 - 1341) έκοψαν παρόμοια χρυσά δουκάτα απομιμήσεις των Ενετικών που στην μία όψη φέρουν τον Άγιο Μάρκο όρθιο να κρατά στο ένα χέρι βιβλίο και στο άλλο σημαία που την παραδίδει στον γονατιστό δυνάστη και στην άλλη όψη απεικονίζετε ο Ιησούς Χρηστός μέσα σε ελλειπτικό κύκλο να κρατά το Ευαγγέλιο στο αριστερό χέρι και με το δεξί να ευλογεί. Δεξιά του Ιησού και μέσα από τον ελλειπτικό κύκλο υπάρχουν πέντε αστέρια και αριστερά του τέσσερα. Τα νομίσματα αυτά είναι άψογα σε καθαρότητα χρυσού και βάρος.

Τα νησιά του αιγαίου ήταν κυρίως κάτω από την βενετική κατοχή, ορισμένες από τις οικογένειες που καθιερώθηκαν στο αρχιπέλαγος εκδίδανε νομίσματα. Υπάρχουν σπάνια κομμάτια από την Νάξο και την Τήνο στις αρχές του 14ου αιώνα. Στην Χίο ο Μαρτίνος Ζαχαρίας (1307- 1329) έκδωσε βενετικού στιλ νομίσματα  1/4 του δουκάτου, γρόσια και denier tournois. Αργότερα οι Γενοβέζοι κυβερνήτες της Χίου έκοψαν ασημένια gigliati και χρυσά δουκάτα, κατά τον 15ο - 16ο αιώνα, μέχρι την Τουρκική κατάκτηση. Στην Λέσβο η οικογένεια Gattilusio έκοψε κατά τον 14ο - 15ο αιώνα εκδώσεις του Βενετικού χρυσού δουκάτου  και ασημένια soldini. Ορισμένα από τα πιο διαδεδομένα και σημαντικά νομίσματα ήταν αυτά της Ρόδου που κατασκευάσθηκαν από τους Ιωαννίτες ιππότες. Ο μέγας μάγιστρος Eliot de Villeneuve (1319 - 1346) έκοψε ασημένια gigliati τα οποία είχαν ως βάση τα νομίσματα που εκδίδανε οι βασιλείς της Νάπολης και ήταν σε κοινή χρήση στην ανατολική μεσόγειο. Τα νομίσματα αυτά απεικόνιζαν τον μεγάλο μάγιστρο Έλιοτ να προσεύχεται γονατιστός μπροστά σε ένα σταυρό. Τα ασημένια  gigliati συνέχισαν να κόβονται στην Ρόδο μέχρι την κατάκτηση του νησιού το 1522 από τον σουλτάνο Σουλεϊμάν.

Κατά τον 15ο αιώνα κυκλοφορούσαν πολλές απομιμήσεις του χρυσού δουκάτου. Στην Ελληνική ενδοχώρα η έκδοση denier tournois από τους Φράγκους κυβερνήτες σταμάτησε στις αρχές του 14ου αιώνα, αλλά τα νομίσματα παρέμειναν σε κυκλοφορία μαζί με τα Βενετικά soldini που πρωτοκυκλοφορήσαν το 1323. 

Το 1350 ένα νέο νόμισμα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το tornesello, ένα ασημένιο νόμισμα που με τον καιρό αντικατέστησε το denier tournois. Κόπηκε από τους Βενετούς και προορισμός του ήταν να χρησιμοποιηθεί σε αποικίες τους, στην πραγματικότητα λειτουργούσε σαν το κυρίως μικρό νόμισμα στην Ελλάδα μέχρι την Τουρκική κατάκτηση. Άλλο αργυρό βενετικό νόμισμα που κυκλοφορούσε στην χώρα μας ήταν και το bianco , το οποίο για τελευταία φορά κόπηκε από τον δόγη Andrea Dandolo (1343 - 1354).

Ένα νόμισμα πολλαπλάσιο του δηναρίου ήταν και το κατρίνι (quattrino), νόμισμα ισοδύναμο με 4 δηνάρια που κόπηκε το 1453. Η τιμή του κυμαινόταν ανάλογα με την τιμή της λίρας ανά περιοχή.  Άλλο αργυρό νόμισμα πολλαπλάσιο του δηναρίου ήταν το γρόσσο (gross tournois), που κόπηκε από τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΑ' και ισοδυναμούσε αρχικά με 12 δηνάρια, με τον καιρό αυτή η αναλογία άλλαξε. Το γρόσσο το μιμήθηκαν και άλλα κράτη και κυρίως τα διάφορα Ιταλικά κρατίδια το οποίο και το κυκλοφόρησαν σε διάφορες αξίες. 

Η συγκέντρωση και η κατανομή των μετάλλων που κυκλοφορούν με την μορφή νομισμάτων είναι ανάλογη με τα κοινωνικά στρώματα, έτσι τα χρυσά νομίσματα συγκεντρώνονται από την άρχουσα τάξη, τους μεγαλέμπορους και την ηγεσία του κλήρου, τα ασημένια από την μεσαία τάξη και ο φτωχός λαός γνωρίζει κυρίως το χάλκινο νόμισμα το οποίο στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να περιέχει μικρή ποσότητα αργύρου.

Η μεγάλη ζήτηση και η γενικευμένη κυκλοφορία του χρυσού Βενετικού δουκάτου ήταν ο λόγος που από τα πρώτα χρόνια που αυτό κυκλοφόρησε να παρουσιασθούν μιμήσεις αλλά και παραποιήσεις του από τους Φράγκους ηγεμόνες της Ανατολής και κυρίως από τους Γενουάτες της Μυτιλήνης και της Χίου. Το τελευταίο ονομάζετε και δουκάτο Χίου. Χρυσό δουκάτο με το όνομα τσεκίνι, είναι το δουκάτο των ιπποτών της Ρόδου που κόπηκε κατά μίμηση του Βενετικού και κυκλοφόρησε τον 15ο και 16ο αιώνα. Το χρυσό δουκάτο υπήρξε και το πρωτότυπο του Τούρκικου χρυσού altun.

Παρά το ότι το χρυσό δουκάτο της Φλωρεντίας κατασκευάστηκε 32 χρόνια πριν από το Βενετικό δεν ήταν τόσο δημοφιλή όσο το δεύτερο το οποίο είχε μεγαλύτερη αξία και καλύτερες χαράξεις και επιβλήθηκε στις αγορές ανατολής και δύσης μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα. Μετά την πτώση της Βενετίας την θέση του πήρε το Ολλανδικό φλωρί. Στα Επτάνησα μετά την κατάληψη τους από τους Άγγλους με διαταγή που ειδώθηκε το 1812 σταμάτησε η κυκλοφορία στο Βενετικό φλουρί και αντικαταστάθηκε από το κολονάτο. Στην υπόλοιπη Ελλάδα κυκλοφορούσε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Το Ολλανδικό τσεκίνι κυκλοφόρησε στα Επτάνησα γύρω στα 1804 - 1806, ενώ από το 1867 αντικαταστάθηκε από το Γαλλικό Ναπολεόνι.

Δόγης Alvise Mocenigo I,  1570-1577, χρυσό δουκάτο.

Ένα άλλο δημοφιλή νόμισμα ήταν και το Ουγγρικό χρυσό δουκάτο ή αλλιώς μαντζάρικο φλωρί το οποίο έφερε στην μία όψη τον άγιο Λαδισλάο και στην άλλη την Θεοτόκο ή όπλα. Τον νομισματικό αυτό τύπο τον μιμήθηκαν και μερικές Ιταλικές πόλεις τον 16ο αιώνα, καθώς και τα Γερμανικά και Αυστριακά δουκάτα από το 1559 και τα Ολλανδικά χρυσά νομίσματα από το τέλος του 16ου μέχρι και τον 19ο αιώνα.

Άλλα χρυσά νομίσματα που κυκλοφορούν ευρύτατα στην Ελλάδα από τον 18ο αιώνα είναι το Αυστριακό σοφερίνι από το 1719, τα ρουπόνια (το τριπλάσιο του φλωριού της Φλωρεντίας) και οι ουγκιές της Σικελίας (1735). Λιγότερο συναντάμε τις Αγγλικές λίρες. Οι Ισπανικές, Πορτογαλικές και Γενουάτικες δούπιες ή ντούμπλες ή ντουμπλόνια και η δούπια της Σαβοΐας (19ος αιώνας), είναι επίσης διαδεδομένα. Σπανιότερα συναντάμε τα Γερμανικά χρυσά μάρκα, τα ρώσικα ρούβλια και τα Αλγερινά τσεκίνια. από τις αρχές του 19ου αιώνα κυκλοφορεί ευρύτατα στην ανατολή και τα Επτάνησα το χρυσό Ναπολεόνι.

Η λίρα ήταν αρχικά λογιστική μονάδα όλων σχεδόν των κρατών της Ευρώπης και υποδιαίρεση της ήταν τα 20 σολδία και αυτά με την σειρά τους είχαν υποδιαίρεση τα 12 δηνάρια . Σαν πραγματικό νόμισμα η λίρα κόπηκε πρώτη φορά από τον δόγη Nicolo Tron στην Βενετία το 1472 και ονομαζόταν Tron da 20 soldi. Αργότερα κόπηκε λίρα και από τον δόγη Mocenigo το 1474 - 1475 και ονομάστηκε Mocenigo. Την λίρα αυτή την μιμήθηκαν και άλλες Ιταλικές πόλεις. Το 1656 κόπηκε για πρώτη φορά η Γαλλική λίρα που ονομάστηκε lis d' argent, κόπηκαν επίσης και υποδιαιρέσεις της, μισό και τέταρτο. Η λίρα ήταν το κυριότερο νόμισμα της Γαλλίας μέχρι τον 18ο αιώνα, οπότε αντικαταστάθηκε από το Γαλλικό φράγκο. Η Βενετική λίρα ήταν πιο διαδεδομένη από την Γαλλική , μετά την κατάκτηση της Βενετίας από τους Γάλλους, ο Ναπολέων με διάταγμα που εξέδωσε στις 21 - 3 - 1806 όρισε το Ιταλικό Βασίλειο ότι θα έχει το ίδιο νόμισμα με το Γαλλικό.

Το 1473 κόπηκε από τον δόγη Nicolo Marcello νόμισμα μισής λίρας που ονομάστηκε μαρτζέλος ή μαρτζέλι.

Το 1578 η Βενετία έκοψε και κυκλοφόρησε ασημένι νόμισμα των 40 σολδίων (giustina), για τον εορτασμό για την νίκη της στην ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Ασημένια νομίσματα που κυκλοφορούσαν τον 15ο - 16ο αιώνα κατά μίμηση των Γαλλικών γρόσσων, ήταν τα gigliati (γιλιάτο ή ιούλιο) του Φερδινάνδου της Νεάπολης. Επίσης κυκλοφορούσαν ευρέως στην χώρα μας και τα πολλαπλάσια των διαφόρων Γερμανικών και Αυστριακών Kreutzer , όπως το Kreutzer της Μαρίας Θηρεσίας η λεγόμενη σφάτζικα, κ.α.

Στα Επτάνησα το 1571 κόπηκε νόμισμα των 10 γαζετών (lirone ή lirazza), επίσης κυκλοφόρησε και νόμισμα των 5 γαζετών (καβαλίνα) το 1571 για την Κρήτη. Το 1570 κόπηκαν και νομίσματα των 2, 3 και 4 γαζετών από τον δόγη Petro Loredan. Το 1646 κόπηκε μία Βενετική αργυρή γαζέτα άξιας 2 σολδίων.. Με την πάροδο του χρόνου η γαζέτα κατάντησε λογιστικό χρήμα. Το 1588 η Βενετία έκδωσε ένα ασημένιο δουκάτο, το δουκατόνι (ducatone)

Την μεγαλύτερη όμως κυκλοφορία στην ανατολή είχαν έως τον 19ο αιώνα τα αργυρά νομίσματα που κόπηκαν πρώτη φορά το πρώτο μισό του 16ου αιώνα κατά μίμηση του Γερμανικού jeachimsthaler, τα λεγόμενα τάλιρα ή γρόσσα τα οποία ανάλογα με την χώρα προέλευσης έπαιρναν και τα ονόματα τους. Έτσι έχουμε τάλιρα Ισπανίας, Βενετικά, Σαξονικά, Αυστριακά, Ολλανδικά, κ.α. Κατά μίμηση αυτών κόπηκε κατά τον 17ο αιώνα και το Τούρκικο γρόσι. 

Τα πιο διαδεδομένα νομίσματα είναι τα βενετσιάνικα αλλά και τα ισπανικά τάλιρα, τα ρεάλια των οχτώ γνωστά ως δίστηλα ή κολονάτα, από την παράσταση των Ηρακλείων στηλών που έφεραν και τα γρόσια καθώς και τα ολλανδικά ασλάνια και τάλιρα έχουν μεγάλη απήχηση. Όμως δεν είχαν όλα τα Ευρωπαϊκά νομίσματα την ίδια απήχηση σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, όπως θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο για τα νομίσματα την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Διαδεδομένες επίσης ήταν και οι διάφορες υποδιαιρέσεις τους.

Αργυρό Αυστριακό τάλιρο ,  Μαρία Θηρεσία.

Τα τέταρτα του ασλανιού ονομάζονταν ρούπια. Γενικά επικρατούσε να ονομάζουνε ρούπι το τέταρτο των αργυρών νομισμάτων. Στην ανατολή από τον 16ο αιώνα ήταν γνωστά και τα διάφορα σκούδα, που επειδή έφεραν το σημείο του σταυρού σαν παράσταση, ονομάζονταν και σταυράτα. Τα σκούδα είχαν βάρος 31,829 gr. και υψηλή περιεκτικότητα σε άργυρο. Το Ισπανικό σκούδο ονομαζόταν και Φίλιππος. Σκούδα κυκλοφόρησαν και από άλλες χώρες όπως η Γαλλία, διαδεδομένα επίσης ήταν και τα σκούδα του πάπα καθώς και τα βενετικά που ήταν χρυσά.  

Μεγάλη διάδοση είχε και η ζολότα, που ήταν Γερμανικό φιορίνι (gulden). Αρχικά ήταν νόμισμα χρυσό με τον καιρό όμως κατέληξε αργυρό. Κόπηκε αρχικά τον 15ο αιώνα και λόγο της διάδοσης του το μιμήθηκαν και άλλα κράτη, μεταξύ αυτών και οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι έκοψαν ζολότες πολύ κατώτερης ποιότητας από τα Ευρωπαϊκά.

Ακόμη συναντάμε και το tragiaro ασημένιο νόμισμα ίσο με το 1/4 της λίρας και το γροσίκι, μικρό Αυστριακό νόμισμα ίσο με 3 Τούρκικους παράδες στα τέλη του 18ου αιώνα .

Επίσης συναντάμε και τα νομίσματα του πάπα με την ονομασία Παύλος και μπαγιόκος (10 μπαγιόκος = 1 Παύλος), καθώς και τα παπικά σκούδα.

Καθαρά χάλκινα Ευρωπαϊκά νομίσματα που κυκλοφορούσαν στην χώρα μας είναι ελάχιστα. Πολλά από τα αργυρά νομίσματα μικρών υποδιαιρέσεων που κυκλοφορούσαν είχαν σε μεγάλο βαθμό πρόσμιξη χαλκού που σχεδόν καταντούσαν χάλκινα. Ορισμένα από αυτά είναι τα σολδία, bezzi, γαζέτες, καβαλλίνες, κ.α.

Τα bezzi ήταν νομίσματα αξίας 1/2 του Βενετικού σολδίου και υποδιαιρούνταν σε 6 danari , κόπηκαν στην Βενετία και κυκλοφόρησαν στα Επτάνησα.

Το 1700 κόπηκαν χάλκινα σολδία τα ονομαζόμενα per le isole e l' armata για της κτήσεις της Βενετίας στην ανατολή. Το 1730 η Βενετία έκοψε σολδία για την Κέρκυρα, Κεφαλονιά και Ζάκυνθο. Ακόμη κυκλοφορούσαν και τα σολδίνια με αξία 1/3 του σολδίου.

Καθαρά χάλκινα νομίσματα μας είναι γνωστά αυτά που έκοψε το 1571 ο Cavalli, στην Κρήτη και ονομάζονταν χάλκινα υπέρπυρα, αποσύρθηκαν δύο χρόνια αργότερα από τον νέο διοικητή. Επίσης στην Κρήτη τον 17ο αιώνα κυκλοφορούσαν χάλκινα νομίσματα των 10 γαζετών  γνωστά ως grimani τα οποία κόβονταν στην Κρήτη στον Χάνδακα. Στην Κρήτη επίσης κόπηκαν το 1650 τα salvatori των 5 και 10 λιρών και κυκλοφορούσαν τα soldinni των 1 και 2 1/2 σολδίων καθώς και νομίσματα των 1 και 2 σολδίων. Στα 1817 κυκλοφόρησαν στην Κέρκυρα χάλκινα Ουγγρικά Kretz (βαγιόκου).

Τα χάλκινα νομίσματα συνήθως τα αποκαλούσαν και μαύρα, όπως τα αργυρά τα αποκαλούσαν με την γενική ονομασία άσπρα και τα χρυσά, κόκκινα.

Η εισαγωγή του Αγγλικού χρήματος άρχισε μόνο τον 19^ο αιώνα κατά την Ελληνική επανάσταση και λίγο πριν στα Επτάνησα.

Η μελέτη της κυκλοφορίας των Ευρωπαϊκών νομισμάτων στην Φραγκοκρατούμενη και αργότερα  στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα είναι μια πολλή δύσκολη υπόθεση , καθώς υπάρχει κάποια σύγχυση σχετικά με τα νομίσματα που κυκλοφορούσαν και τις νομισματικές ισοτιμίες. Κυκλοφορούσαν πάρα πολλοί τύποι νομισμάτων καθώς και υποδιαιρέσεις και πολλαπλάσια αυτών. Όπως είναι φυσικό λόγο έλλειψης επαρκών στοιχείων κάποια από τα νομίσματα που κυκλοφορούσαν στην χώρα μας δεν αναφέρονται εδώ. Ακόμη υπήρχαν Ευρωπαϊκά νομίσματα που δεν κυκλοφόρησαν ποτέ στην Ελλάδα και για αυτό τον λόγο δεν αναφέρονται.

/Κορυφή/