Στα νομίσματα της ρωμαϊκής δημοκρατίας αλλά και της ρωμαϊκής ειδωλολατρικής αυτοκρατορίας συναντάμε σε αφθονία παραστάσεις θεοτήτων. συνήθως οι θεότητες απεικονίζονται με διακριτά χαρακτηριστικά ως αυτοτελείς φιγούρες. Άλλες φορές πάλι περιλαμβάνονται και άλλα στοιχεία όπως για παράδειγμα ο ναός του θεού ή της θεάς.  

Οι περισσότερες ρωμαϊκές θεότητες είναι παρόμοιες με τις αρχαίες ελληνικές. Εδώ σας παρουσιάζουμε ορισμένες από τις πιο γνωστές θεότητες.

Ασκληπιός : Θεός της ιατρικής. Πρωτοεμφανίζεται στα νομίσματα του Galba, έπειτα στα μετάλλια των Hadrian και Antoninus και σε μερικά νομίσματα των Severii, Postumus και Aurelianus. Συνήθως παρουσιάζεται με ένα φίδι τυλιγμένο σε ράβδο.

Απόλλωνας : Θεός της φωτεινότητας, της μουσικής και της τέχνης. Γενικά παρουσιάζεται γυμνός και δαφνοστεφής. Το έμβλημά του είναι η λύρα.

Βάκχος : Ο Θεός του κρασιού εισήχθη στα αυτοκρατορικά μετάλλια των Hadrian και Antoninus Pius, κατόπιν εμφανίζεται στα νομίσματα των Severii και Gallienus. Πάντα νέος και γυμνός, με ένα στεφάνι κισσών, θύρσο, κούπα και μια δέσμη των σταφυλιών. Το αγαπημένο ζώο του είναι ο πάνθηρας που εμφανίζεται σε ένα μικρό χάλκινο νόμισμα του Cludius Goticus.

Δήμητρα : Η θεά της γεωργίας, φέρνει συνήθως κόκκους σιταριού, το στεφάνι, το κέρας της Αμαλθείας και έναν πυρσό που χρησιμοποίησε όταν κατέβηκε στον κάτω κόσμο σε αναζήτηση του κόρη της Περσεφόνης.

Κυβέλη : Μεγάλη φρυγική θεότητα, που η λατρεία της εισήχθηκε στην αρχαία Ελλάδα και σ' όλους τους λαούς της Μ. Ασίας. Ήταν η θεοποίηση της γης και της φύσης. Είχε το θρόνο της στις κορυφές των βουνών και στα αδιάβατα δάση.  Μαζί της λατρεύονταν ο Ουρανός και ο Άττης που ταυτίζεται με τον Άδωνη, αλλά βρίσκονταν σε κατώτερη θέση από την Κυβέλη. Εικονιζόταν ως βασίλισσα με πυργωτό στέμμα, καθισμένη ανάμεσα σε δύο λιοντάρια ή πάνω σε άρμα που το έσερναν πάλι λιοντάρια. Η Κυβέλη λατρευόταν κυρίως στη Φρυγία και στη Λυδία, όπου οι λατρευτικές εκδηλώσεις έπαιρναν οργιαστικό χαρακτήρα, συμβόλιζαν την περιοδική αναγέννηση της φύσης και είχαν άμεση σχέση με το μύθο του Άττη. Στην ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή η λατρεία αυτή πήρε μυστηριακό χαρακτήρα, ενώ στη Ρώμη, που εισήχθηκε η λατρεία της Κυβέλης το 205 π.Χ., τελούνταν προς τιμή της μεγάλος ετήσιος αγώνας, τα Μεγαλήσια = Μεγάλη Μητέρα. Στα αυτοκρατορικά χρόνια οι λατρευτικές αυτές εκδηλώσεις γίνονταν το Μάρτιο. Ο μύθος παρουσιάζει την Κυβέλη ερωτευμένη μ' ένα νέο μεγάλης ομορφιάς, τον ημίθεο Άττη, που πέθανε στο άνθος της ηλικίας του ή αυτοευνουχίστηκε και αποτέλεσε το πρότυπο των ιερέων της Κυβέλης., που ήταν ευνουχισμένοι.

Εμφανίζεται στα νομίσματα από τον Hadrian μέχρι τον Caracalla, συνήθως στα μετάλλια.

Dea Caelestis : Εισαγόμενη από τη βόρεια Αφρική η "φωτεινή θεά" περιορίζεται στην περίοδο του Severan.

Άρτεμη : Αδελφή του Απόλλωνα, εμφανίζεται συνήθως ως κυνηγός με τόξο και φαρέτρα ή πυρσό, συχνά μαζί με σκυλί ή ένα ελάφι. Μια ημισέληνος όπου εμφανίζεται την παρουσιάζει ως ουράνια θεά. Συχνά εμφανίζεται με ένα τόξο ως θεά του κυνηγιού.

Διόσκουροι : Κατά τη μυθολογία ήταν γιοι του Δία και της Λήδας, αδερφής της ωραίας Ελένης. Ο Δίας ενώθηκε με τη Λήδα μεταμορφωμένος σε κύκνο. Ο κάστορας και ο Πολυδεύκης εμφανίζονται επί Antoninus Pius. Είναι πάντα γυμνοί και με ένα αστέρι που λάμπει επάνω από τα κεφάλια τους. Ενώ οδηγούν συχνά άλογα στα δημοκρατικά δηνάρια, στα αυτοκρατορικά νομίσματα στέκονται με ένα χαλινάρι στα χέρια. Σπάνια χρησιμοποιούνται στα αυτοκρατορικά νομίσματα, οι δίδυμοι κάστορας και Πολυδεύκης χρησιμοποιήθηκαν πιο συχνά στα δημοκρατικά νομίσματα. Ο κάστορας εμφανίζεται μόνο σε ένα νόμισμα  του geta. Η παράδοση τέλος θέλει τους Διόσκουρους να γίνονται αστέρια στον αστερισμό των Διδύμων.

Εκάτη : Ελληνική θεά της Νύκτας και της Σελήνης. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν κόρη της Αστερίας και του Περσέα. Ο γλύπτης Αλκαμένης αναπαράστησε την Εκάτη με τρία ενωμένα σώματα και τρία κεφάλια, για να συμβολίσει πιθανόν τις τρεις φάσεις της Σελήνης. Ονομαζόταν "Χθόνια", γιατί πίστευαν πως είχε σχέσεις με τον κόσμο των νεκρών, των φαντασμάτων και της μαγείας. Ιερό ζώο της ήταν ο σκύλος. Βοηθούσε τους ανθρώπους στις πολεμικές επιχειρήσεις, τους άρχοντες στην απονομή της δικαιοσύνης και ήταν προστάτρια του τοκετού, των παιδιών, της αλιείας και του κυνηγιού.  Λατρευόταν στη Μικρά Ασία, στην Ελλάδα και στη Ρώμη, όπου ταυτίστηκε με την Τριβία. Εμφανίζεται μόνο στα επαρχιακά νομίσματα.

Ηρακλής : Ο γιος του Δία και μίας θνητής, της Αλκμήνης, ο Ηρακλής ήταν δημοφιλής ως σύμβολο της δύναμης και της εμμονής. Εμφανίζεται πάρα πολλές φορές και σε πάρα πολλές σκηνές, αλλά πάντα γυμνός με τόξο ή ρόπαλο και λεοντή.

Ιανός : Ο αρχαιότερος τοπικός θεός της Ιταλίας. Η λατρεία του ήταν πολύ διαδομένη και διατηρήθηκε μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. Κατά τη μυθολογία ήταν ο πρώτος βασιλιάς του Λάτιου. Από τον Κρόνο διδάχτηκε τις τέχνες που εξυπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων, όπως τη γεωγραφία, τη ναυπηγική, τη νομισματοκοπία. Ήταν θεός κάθε αρχής, της αρχής π.χ. των επιχειρήσεων, των εργασιών, του έτους κλπ. Γι' αυτό και ο μήνας του, ο Ιανουάριος, άρχιζε το νέο χρόνο. Ήταν επίσης προστάτης των εισόδων και των εξόδων, γι' αυτό και τα ιερά του βρίσκονταν συνήθως κοντά στις πύλες των πόλεων. Ο κύριος ναός του βρισκόταν στο Φόρουμ της Ρώμης, είχε δύο πύλες και ανάμεσα σ' αυτές ήταν στημένο το άγαλμά του, που είχε δύο πρόσωπα, πράγμα που δε συναντάται σε καμία από τις άλλες μυθολογίες του κόσμου. Οι πύλες αυτές έμεναν κλειστές, μόνο όταν η Ρώμη είχε ειρήνη. Κατά τα πρώτα 700 χρόνια της πόλης έκλεισαν μόνο τρεις φορές: κατά τη βασιλεία του καλού βασιλιά Νουμά, μετά τον Καρχηδονιακό πόλεμο, οπότε η Καρχηδόνα νικήθηκε (241 π.Χ.), και κατά τη βασιλεία του Αυγούστου.
Παρότι εμφανίζεται συχνά στα δημοκρατικά νομίσματα εμφανίζεται σπάνια στην αυτοκρατορική νομισματοκοπία. Πάντα διπρόσωπος. Ιανός, Θεός της αρχής και του τέλους. Αναγνωρίζεται εύκολα από τα δύο πρόσωπα που κοιτάζουν σε αντίθετες κατευθύνσεις.

 
Ήρα : Η βασίλισσα των Θεών. Συχνά εμφανίζετε ως ηλικιωμένη με διάδημα, σκήπτρο και παγώνι. Το άγαλμά της στο ναό εμφανίζεται στα νομίσματα από τον Flavii μέχρι την Magna Urbica και εμφανίζεται σχεδόν σε όλα τα νομίσματα του Αυγούστου. Μερικές φορές παίρνει το όνομα Iuno moneta..

Isis και Serapis : Εισήχθησαν από την Αίγυπτο και ήταν δημοφιλής στη Ρώμη. Συνήθως εμφανίζονται με ένα άροτρο και την πλώρη ενός σκάφους για να υπενθυμίσουν στους ανθρώπους ότι η Αίγυπτος παρείχε στη Ρώμη έναν σταθερό ανεφοδιασμό σιταριού. Αυτές οι δύο αιγυπτιακές θεότητες εμφανίζονται στα νομίσματα σπάνια.

Δίας : Ο βασιλιάς των Θεών, είναι γενειοφόρος και συνοδευόμενος από έναν αετό.

Οι Ρωμαίοι τον αποκαλούσαν Jupiter και τον θεωρούσαν ανώτερο από όλους του ιταλικούς θεούς. Επίθετά του: stygiοus (=χθόνιος), pluνius (υέτιος), uνidus (ικμαίος) κ.ά. Στην τέχνη, την οποία τροφοδότησε με πολλές εμπνεύσεις παριστανόταν συνήθως καθισμένος πάνω σε θρόνο με τον κεραυνό στο χέρι.

Άρης : Ο Θεός του πολέμου. Ο Άρης εμφανίζεται συνήθως με οπλισμό ηρώων της επικής εποχής. Τα όπλα του, αμυντικά και επιθετικά, είναι χάλκινα. Καθώς βαδίζει πάλλει στα χέρια του την ασπίδα και το δόρυ. Συνήθως μάχεται πεζός, μερικές φορές όμως από το άρμα του, που το σέρνουν φοβερά άλογα, ο Φόβος, ο Αίθωνας, ο Φλόγιος και ο Κόναβος. Η εμφάνισή του γενικά είναι τρομερή την ώρα της μάχης. Τα μαλλιά του ανεμίζουν, τα μάτια του βγάζουν φλόγες και η φωνή του τραντάζει τον τόπο.
Οι Ρωμαίοι αγαπούσαν περισσότερο από τους Έλληνες τον Άρη, που τον ονόμαζαν Μars. Γι' αυτούς ποτέ δεν ήταν ο κακός και φιλόνικος θεός της Ιλιάδας. Είναι μεγαλοπρεπής με λαμπερή πανοπλία, φοβερός, ανίκητος.
Γενικά ο Άρης δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα σύμβολο πολέμου.

Ερμής : Ο αγγελιοφόρος των Θεών, φορά ένα φτερωτό κράνος, φτερά στα πόδια του και φέρνει ένα κηρύκειο και ένα πουγκί. Ήταν ο προστάτης των εμπόρων, των ταξιδιωτών και των κλεφτών.

Αθηνά : Η θεά της σοφίας και του θάρρους, εμφανίζεται συνήθως φορώντας κράνος και θώρακα. Μερικά νομίσματα εμφανίζουν επίσης μια ασπίδα και κουκουβάγια.

Νέμεση : Προσωποποιεί ένα ηθικό συναίσθημα, τη δίκαιη οργή, όπως μεταφράζεται γενικά, είναι φτερωτή και συνοδευόμενη από ένα φίδι. άλλες παραστάσεις είναι ο τροχός ή ένα χαλινάρι. Συχνά με ανοικτό το πάνω μέρος του ενδύματός της.

Ποσειδώνας : Πάντα γυμνός και γενειοφόρος. Το έμβλημά του είναι η τρίαινα. Συχνά το πόδι του τίθεται στην πλώρη ενός σκάφους, ή έναν βράχο.

Πλούτων : Ο Θεός του κάτω κόσμου, συνοδεύεται από τον κέρβερο, το σκυλί με τα τρία κεφάλια.

Ήταν γιος του Κρόνου και της Ρέας και αδερφός του Δία και του Ποσειδώνα. Ο Πλούτωνας στην αρχή ήταν προσωποποίηση των θησαυρών που κρύβονται στα βάθη της Γης. Και οι θησαυροί αυτοί δεν είναι μόνο τα ορυκτά ούτε μόνο τα πηγαία νερά και η εστία της φωτιάς, αλλά και η δύναμη για την παραγωγή όλου του φυτικού βασιλείου. Ονομάζεται επίσης και Άδης και Αιδωνεύς, από τη στιγμή που μαζί με τα δύο αδέρφια του μοιράστηκε το βασίλειο του πατέρα του Κρόνου και πήρε το βασίλειο του κάτω κόσμου. Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν Dis και του είχαν αφιερώσει ναούς στη Ρώμη, στον Κρότωνα και στο όρος Σόρακτο. Στο Λάτιο αρχικά του πρόσφεραν ανθρωποθυσίες, αργότερα όμως αυτές αντικαταστάθηκαν από ταύρους και πρόβατα. Τα θυσιαζόμενα ζώα έπρεπε να είναι μαύρα, να σφάζονται τη νύχτα και να έχουν ζυγό αριθμό. Οι ιερείς φρόντιζαν κατά τη θυσία ώστε το αίμα των θυμάτων να χύνεται μέσα σε ένα λάκκο. Ύστερα από αυτό οι σάρκες των ζώων καίγονταν και μεταβάλλονταν σε στάχτη. Η θυσία αυτή ονομαζόταν "ταυροβόλος".

Τα αγάλματα τουΠλούτωνα, που σώθηκαν σε αρχαία μνημεία, παριστάνουν το θεό γέροντα σοβαρό με μακριά μαλλιά, που πέφτουν πυκνά στο μέτωπό του. Η φυσιογνωμία του είναι πένθιμη, άγρια και φοβερή, όπως ταιριάζει σε βασιλιά σκοτεινού κράτους. Συνήθως είναι καθισμένος πάνω σε θρόνο, κρατά τη "δίαινα" και δικάζει τους νεκρούς. Επειδή όμως θεωρείται και προσωποποίηση του υπόγειου μεταλλουργικού και γεωργικού πλούτου, μερικές φορές παριστάνεται να κρατά το "κέρας της Αμάλθειας" ή μία δέσμη από στάχυα. Ιερά φυτά του Πλούτωνα ήταν το κυπαρίσσι και ο νάρκισσος.

Οι Ρωμαίοι τον κατέτασσαν ανάμεσα στους 12 θεούς τους. Ήταν επίσης ένας από τους 8 ρωμαϊκούς θεούς, τα αγάλματα των οποίων επιτρεπόταν να κατασκευάζονται από χρυσό, ασήμι ή ελεφαντόδοντο. Η αρχαία λατρεία του Πλούτωνα άφησε και στα κατοπινά χρόνια ίχνη της βαρβαρότητάς της, γιατί στη Ρώμη για πολύ καιρό θυσιάζονταν στον Πλούτωνα οι εγκληματίες. Με τον τρόπο αυτό επέζησε η συνήθεια της ανθρωποθυσίας και όταν ακόμα εξημερώθηκαν τα ήθη.

Ρώμη : Η θεά της πόλης, μοιάζει με την Αθηνά ως θηλυκός πολεμιστή αλλά εμφανίζεται συνήθως καθισμένη σε έναν θρόνο και προσδιορίζεται από επιγραφή.

Romolo, romulo : Εμφανίζεται σπάνια στα νομίσματα των Hadrian και Antoninii.

Ρωμύλος : Ιδρυτής και πρώτος βασιλιάς της Ρώμης κατά τη ρωμαϊκή μυθολογία. Δίδυμος αδερφός του ήταν ο Ρώμος (ή Ρέμος). Γεννήθηκαν από τον Άρη και τη θυγατέρα του βασιλιά της Άλβας Νουμίτορα, τη Σύλβια, που ήταν ιέρεια της θεάς Εστίας. Στα νομίσματα ο ιδρυτής της πόλης φέρει τις ιδιότητες του Άρη και προσδιορίζεται από επιγραφή.

Saeculo Frugifero : Ένας αφρικανικός Θεός, εισήχθη στη Ρώμη από τους αφρικανικούς κυβερνήτες Clodius Albinus και Septimius Severus. Οι ιδιότητές του είναι παρόμοιες με εκείνες του Ερμή και μπορεί να προσδιοριστεί από την από επιγραφή.

Κρόνος : Ο πατέρας του Δία, ήταν Θεός του χρόνου και εφευρέτης της γεωργίας. Συνήθως εμφανίζεται ως ηλικιωμένος που κρατά ένα δρεπάνι

Serapis : Εισαγόμενος από την Αίγυπτο και δημοφιλής στη Ρώμη του 3ου αιώνα μ.χ., είναι γενειοφόρος, φορά ψηλό κάλυμμα κεφαλής και φέρνει ένα ραβδί. Συνήθως εμφανίζεται να γνέφει υψώνοντας το χέρι.

Ήλιος : Ο ζωοδότης Ήλιος λατρεύτηκε ως θεός απ' όλους τους αρχέγονους λαούς, όπως τους Αιγύπτιους, τους Βαβυλώνιους κ.ά. Οι Έλληνες πίστευαν ότι είναι γιος του Υπερίωνα και της Θείας, ότι κατοικούσε σ' ένα αστραφτερό παλάτι μέσα στον απέραντο Ωκεανό και ότι ταξίδευε πάνω σ' ένα χρυσό άρμα, που το έσερναν πύρινα άλογα. Φορά ακτινοβόλο κορώνα και φέρει συνήθως μαστίγιο. Από τον Gallienus μέχρι τον Constantinus ΙΙ εμφανίζεται γυμνός και ακτινοβόλος, μερικές φορές με σφαίρα ή στέψη του αυτοκράτορα.

Tellus : Η θεά της γης (έδαφος), κρατά τα εργαλεία της γεωργίας και προσδιορίζεται από επιγραφή.

Τρεις Χάριτες : Αγλαΐα, Ευφροσύνη και Θάλεια, επίσης γνωστές ως φιλανθρωπίες, ήταν δευτερεύουσες θεές του καθαρισμού και της επιείκειας, συμβόλιζαν τη χαρά, την ομορφιά και τη χάρη. Ήταν κόρες του Δία και της Ωκεανίδας νύμφης Ευρυνόμης. Σχετικά με την καταγωγή τους όμως υπάρχουν και άλλες παραδόσεις, σύμφωνα με τις οποίες ήταν κόρες του Διόνυσου και της Αφροδίτης ή του Δία και της Ήρας ή κόρες του Ουρανού.. Εμφανίζονται στα αυτοκρατορικά νομίσματα.

Αφροδίτη : Αφροδίτη, θεά της αγάπης. Κρατά ένα μήλο και έναν φοίνικα. Η Αφροδίτη εμφανίζει είτε γυμνή είτε ντυμένη και φέρνοντας ένα κράνος και σκήπτρο. Πολύ Αύγουστοι υιοθέτησε αυτήν την θεά. Εμφανίζεται με το σκήπτρο και το μήλο, μερικές φορές με ένα περιστέρι ή ένα δελφίνι.

Εστία : Κόρη και πρώτο τέκνο του Κρόνου και της Ρέας, αδερφή του Δία, της Ήρας, της Δήμητρας, του Άδη και του Ποσειδώνα. Επειδή ήταν πρωτότοκη, είχε υψηλότερη θέση από τις άλλες θεότητες και είχε απέναντί τους το δικαίωμα της πρωτοκαθεδρίας. Ήταν παρθένα θεά, σαν την Αθηνά και την Άρτεμη. Δε διακρίνεται ως ξεχωριστή προσωπικότητα και δεν παίρνει μέρος στους μύθους.

Η Εστία, όπως φανερώνει και η κυριολεξία του ονόματός της, ήταν θεά της εστίας ή η ίδια η εστία, με την ιερή γύρω απ' αυτήν αντίληψη. Γι' αυτό αποτέλεσε το σύμβολο του σπιτιού, γύρω από το οποίο περιέφεραν το νεογέννητο βρέφος, πριν γίνει δεκτό στην οικογένεια. 

Εμφανίζεται συνήθως καθισμένη με ένα μικρό άγαλμα της νίκης και σκήπτρο. άλλες κοινές ιδιότητες είναι ένα patera (δοχείο για τη θυσία) και καλυμμένο κεφάλι, sceptre, παλλάδιο, φανός, συχνά στο ναό της.

Ήφαιστος : Θεός της φωτιάς, χρησιμοποιείται σπάνια στα ρωμαϊκά νομίσματα. Συνήθως εμφανίζεται να κρατά σφυρί και των λαβίδες σιδηρουργού. Το σφυρί, οι λαβίδες και το αμόνι είναι τα εμβλήματά του.

/Κορυφή/